Ratusz i zespół rynkowy

Ratusz w centrum zespołu rynkowego to układ najbardziej typowy dla miast powstałych w średniowieczu. I tak jak w większości miast pełnił w swojej historii także funkcję placu targowego. Kompleks zachowanych do dzisiaj kamieniczek niestety nie pochodzi z czasów wcześniejszych niż przełom XVIII i XIX w. Jest to konsekwencją wielkiego pożaru, który strawił całe miasto 26 lipca 1774 r. Żywioł zniszczył też budynek Ratusza, a wraz z nim miejskie archiwum z cenną dokumentacją historii miasta. Dzisiejsza siedziba władz miejskich została wzniesiona przez znanego architekta Christiana Schultza jeszcze w XVIII w. Aktualny wygląd Ratusza jest wynikiem licznych renowacji, także w ostatnich latach.

Ratusz 

Mury obronne

Świebodzice posiadają jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów fortyfikacyjnych miast. Zachowane fragmenty pochodzą najprawdopodobniej z XV w. Były one sukcesywnie rozbudowywane i pod koniec XVIII w. w ich skład wchodziło 10 baszt i 3 bramy oraz obwarowania zamku. System ten uzupełniany był przez wały ziemne i fosę. Okalające miasto mury okazywały się skuteczne choćby w 1427 r. gdy odparto atak husytów, jednak nie zawsze potrafiły obronić miasto przed atakiem. Mimo licznych wojen pożarów oraz prób ich rozebrania przez Francuzów w 1809 r. zachowały się one w 80% i stanowią jeden z najlepiej kompletnych systemów obwałowań miejskich w kraju. O ich wyglądzie możemy się przekonać oglądając ich fragment przy ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego. Obecnie wdrażany jest program ich rewaloryzacji obejmujący takie działania, jak odbudowa brakujących fragmentów oraz udostępnienie całości dla ruchu turystycznego.

Fragment murów obronnych 
od ul. Piłsudskiego

Kościół św. Mikołaja

ego historia zaczyna się w XIII w. Konsekrowany przez biskupa wrocławskiego Wawrzyńca w 1228 r dał początek osadzie, zniszczonej w czasie najazdu Tatarów w 1241 r. Wspomniany już pożar zniszczył także tę świątynię. Pozostało jedynie prezbiterium, którego ściany boczne są najstarszą, jeszcze romańską częścią obecnego kościoła. We wnętrzu duże wrażenie robi ołtarz i ambona z baldachimem z XIX w. Dwie renesansowe figurki po obu stronach głównego ołtarza przedstawiają postaci św. Jadwigi Śląskiej i patrona kościoła, św. Mikołaja. Dziś właśnie w tej świątyni odbywają się miejskie uroczystości religijno-patriotyczne. Na zewnątrz kościoła znajduje się tablica poświęcona pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego, wmurowana w 70 rocznicę powstania II Rzeczpospolitej.

Kościół św. Mikołaja

Widok wnętrza kościoła

Kościół Piotra i Pawła

Pierwsze wzmianki dotyczące tego kościoła sięgają lat 1776 - 1779. Został zbudowany według projektu niemieckiego architekta Chrystiana Schultza. Budowla wzniesiona jest na planie krzyża z wieżą od zachodu. Po środku bocznych elewacji, wzdłuż całej wysokości ścian znajdują się nieznacznie wysunięte ryzality. Od frontu nad wejściem wznosi się kwadratowa dzwonnica, przechodząca nad balustradą w ośmioboczną wieżę zwieńczoną pod­wójnymi latarniami w barokowych hełmach i iglicą zakończoną kulą i krzyżem. Wnętrze posiada bogato rozczłonkowany strop wsparty na szesnastu kwadratowych słupach, przechodzących w doryckie kolumny. Słupy i kolumny dzielą wnętrze na trzy nawy, z których boczne maja na obu piętrach wybudowane balkony. Sklepienie lustrzane wspiera się na kolumnach. W 1945 roku ten ewangelicki kościół został przemianowany w katolicki kościół pomocniczy parafii św. Mikołaja. Od 2 sierpnia 1952 roku stał się samodzielnym kościołem parafialnym pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. Świątynia ta i Ratusz Miejski stanowią dziś jeden z nielicznych w okolicy zespołów zabytkowych w stylu klasycystycznym.

Kościół św. Piotra i Pawła
 

Widok wnętrza kościoła

Ruiny Kaplicy św. Anny

Kościółek romański św. Anny (ruiny na Pełcznicy). Jest najstarszym zabytkiem sakralnym na terenie dzisiejszych Świebodzic. Był to kościół jednonawowy, okrągły, o charakterze obronnym, w stylu romańskim. Dokładna data jego powstania jest trudna do ustalenia, z powodu braku dokumentów budowy. Można tylko przypuszczać, że jego początki sięgają przełomu XII i XIII wieku, albo i wcześniej. kiedy to Pełcznica należała do Komesa Imbrama bliskiego doradcy i współpracownika księcia Henryka Brodatego. Pierwsza ściśle historyczna wzmianka źródłowa na jego temat zapisana została już za czasów rządów księcia Henryka Brodatego w roku 1226. Wówczas to świątynia została prawdopodobnie konsekrowana przez arcybiskupa salzburskiego Henryka. Następna wzmianka z 1228 roku dostarcza informacji o dużej roli kościoła w systemie obronnym osady pełcznickiej. Wielką sławę przyniósł mu, acz niechlubną, spór pomiędzy proboszczami tego kościółka a kościoła św. Mikołaja, około 1250 roku.

Do budowy kościoła użyto kamienia polnego i gliny (tak jak w przypadku murów obronnych Świebodzic). Na przełomie wieku XIV-XV kościół św. Anny został przebudowany ze stylu romańskiego na styl gotycki. Jak głosi legenda, obiekt ten spłonął od uderzenia pioruna i od tego czasu pozostaje w ruinie.

Ruiny Kaplicy św. Anny
(stan dzisiejszy)

INFORMACJE O OBIEKCIE

Kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu powstał w I połowie XIII wieku jako budowla romańska. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 30 sierpnia 1228 roku. Przebudowany w XIV i XV wieku, do dziś przetrwał w formie budowli jednonawowej z niższym i węższym prezbiterium zamkniętym ścianą prostą. Do nawy od południa przylega kruchta, do prezbiterium od północy zakrystia. Nawa i kruchta nakryte są drewnianym stropem, prezbiterium sklepieniem krzyżowo - żebrowym, zakrystia sklepieniem kolebkowym. Od zachodu wieża odbudowana w XIX w. Wewnątrz zachowało się gotyckie sakramentarium z 1352 r., późnobarokowe organy oraz ołtarz główny z XVII w. Pierwotny ołtarz główny - gotycki tryptyk z przedstawieniem Tryumfu Matki Bożej eksponowany jest dziś w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Na zewnątrz zachowane są detale kamieniarki gotyckiej, renesansowy nagrobek oraz umieszczona u wejścia do kościoła, w ścianie kruchty, rzeźba Tronującej Madonny z Dzieciątkiem.
W 2 połowie XX w., w czasie prac konserwatorskich prowadzonych pod kierunkiem profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Józefa Edwarda Dutkiewicza odkryto cenne średniowieczne malowidła przedstawiające m.in. postać św. Krzysztofa.
W roku 1970 w kruchcie południowej przeprowadzono pod kierunkiem prof. Zofii Medweckiej badania nawarstwień oraz odsłonięto i zakonserwowano fragment malowideł z początku XVI w. na ścianie południowej.

Malowidła ścienne.

Malowidło wapienne przedstawiające św. Krzysztofa usytuowane jest w środkowej części północnej ściany korpusu kościoła. Ma kształt prostokąta o wysokości 5m i szerokości 2m, poszerzonego dołem (od wschodu) odkrywką o zgeometryzowanym kształcie i powierzchni ok. 1,8 m2 Malowidło całopostaciowe o monumentalnej kompozycji przedstawia świętego przenoszącego małego Jezusa przez wodę. Wyraźnie akcentowane statyczne ujęcie postaci św. Krzysztofa oraz cechy stylistyczne szat pozwoliły na datowanie (Alicja Karłowska-Kamzowa) malowidła na 2 ćwierć XIV wieku. Charakterystyczne dla malowidła jest, nie spotykane na naszych ziemiach, przedstawienie świętego w mitrze książęcej. Typ przedstawienia i cechy warsztatowe były m.in. podstawą przypisania przez A. Karłowską-Kamzową autorstwa malowidła twórcom spoza terenu Śląska.

Malowidła freskowe w kruchcie południowej, tylko w części odsłonięte, datowane na początek XVI w., to przedstawienia figuralne w układzie kwaterowym. Wśród odsłoniętych scen zidentyfikowano m.in. Pokłon Trzech Króli.

HISTORIA

Początki obiektu sięgają I połowy XIII wieku, kiedy to powstał kościółek romański. Pierwsza wzmianka pochodzi z 30 sierpnia 1228 roku. Najprawdopodobniej pierwotnie była to budowla drewniana, zniszczona w roku 1241 przez Mongołów biorących udział w bitwie pod Legnicą. Potem odbudowany z kamienia na wcześniejszym miejscu. Pierwszą parafię przy kościele erygowano 3 maja 1279 roku. Kościół przeszedł przebudowę w wieku XV, stając się kościołem gotyckim. Kościół jest budowlą jednonawową o wąskim stropie i prezbiterium przykrytym sklepieniem krzyżowo - żebrowym. Wewnątrz gotyckie sakramentarium z 1352 r. oraz ołtarz główny z XVII w. Po wojnie, w czasie renowacji wnętrza w roku 1966, profesor Akademii Krakowskiej - Jan Dutkiewicz - odkrył cenne malowidła (polichromie) z XIII - XIV wieku przedstawiające m.in. postać św. Krzysztofa. Odrestaurowane zostały one w latach 2007 - 2008 pod kierunkiem prof. Edwarda Kossakowskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Obecny barokowy ołtarz główny został tu przeniesiony z innego kościoła (odrestaurowany w 2007 pod kier. mgr Marii Lelek-Pietrzak - konserwator z Krakowa) na miejsce gotyckiego tryptyku, który przeniesiony został do Wrocławskiego Muzeum Narodowego, gdzie znajduje się do dziś. Na zewnątrz zachowane są detale kamieniarki gotyckiej, renesansowy nagrobek oraz umieszczona u wejścia do kościoła, w ścianie kruchty, kamienna rzeźba Tronującej Madonny z Dzieciątkiem.

Kościół 
św. Franciszka z Asyżu

Widok wnętrza kościoła

W Świebodzicach znajduje się grupa ciekawych zabytków zaliczanych do grupy prawno - archeologicznej, mianowicie:

• krzyż wolnostojący za parkanem gospodarstwa nr 40 w Cierniach (wymiary: 120x70x26 cm), zlepieniec pobielony,
   

• krzyż maltański leżący (złamany), zlepieniec. Znajduje się w północno-wschodniej części Cierni,
   

• krzyż wmurowany, żółty, piaskowiec. Usytuowany na lewo od wejścia do gospodarstwa nr 39 w dzielnicy Ciernie,
   

• krzyż łaciński wolnostojący, zlepieniec, usytuowany przy drodze do Świdnicy, naprzeciw budynków Osiedla Sudeckiego przy stacji CPN.

Zabytkowe grobowce

Mimo, że na terenie Świebodzic nie ma zabytkowych cmentarzy to jednak są bardzo ciekawe grobowce wpisane na listę zabytków. Jest to kwatera rodziny Becker oraz grobowiec rodziny Kramsta, najbardziej zasłużonych dla świebodzickiego przemysłu. Znajdują się one na miejskim cmentarzu przy ulicy Wałbrzyskiej.

POZOSTAŁE ZABYTKI

• Willa secesyjna przy ul.Wolności 11
  Niegdyś należała do sędziego sądu miejskiego. Klatka schodowa zaczyna się w holu będącym niegdyś przedpokojem. W jednej ze ścian znajduje się witraż z motywami roślinnymi.
   

• ciąg budynków secesyjnych przy ul. Kolejowej
  Zachowały się zabytkowe bramy i elewacja w postaci tzw. muru pruskiego.
   

• budynek przy ul. Browarowej 1
  Zachowała się tutaj zabytkowa brama.
   

• budynek ul.Sienkiewicza 18
  Na uwagę zasługuje zabytkowa XIX – wieczna brama i oryginalny zamek.
   

• dworek Gustawa Beckera ul. Łączna
  Znajdują się w nim zabytkowe XIX wieczne piece.
   

• barokowy budynek plebani przy kościele św. Mikołaja
   

• budynek plebani przy kościele św. Piotra i Pawła
  Budynek z czerwonej cegły klinkierowej z miedzianymi lukarnami – jedyny w mieście budynek ze studnią wentylacyjną w środku budynku – na tą „studnię” wychodzą wszystkie okna kuchenne, korytarzowe i łazienkowe.
   

• budynek szkoły nr 3 przy ul. Świdnickiej
  Zbudowany w 1876 roku. Do dziś zachował się w stanie niezmienionym. W korytarzu, na półpiętrze znajduje się płaskorzeźba pokazująca uczące się dzieci. Absolwentem tej szkoły był Emil Krebs – poliglota, znawca języków Azji i Dalekiego Wschodu – znał 53 języki.
   

• Dom "Pod Różą"
  Secesyjna kamienica przy ul. Świdnickiej o interesującej elewacji i bardzo ciekawej bramie wejściowej z kolumnami i kutymi kratami w kształcie krzewów róż.
   

• Budynek poczty
  Budynek jest wpisany na listę zabytków. Zbudowany został w 1855 roku. Zachował się na nim zabytkowy zegar z fabryki Beckera.
   

• Pałac rodziny Seidlów
  XIX-wieczny pałacyk w stylu renesansu angielskiego. Wybudowany został przez Hugo Kramsta (stąd niemiecka nazwa pałacyku Hugoschloss), a następnie odsprzedany rodzinie Seidlów. Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr de Notre Dame. Wokół zabytkowy park z interesującym drzewostanem, będący przedmiotem badań dendrologów.
   

• Ruiny Pałacu Wdów w Cierniach
  Pałac został wzniesiony prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku przez Hachbergów z Książa. Pałac nigdy nie został ukończony i od wojen napoleońskich popada w ruinę.
   

• Brama Książańska
  XVIII-wieczna brama wjazdowa do zespołu parkowo-pałacowego w Książu. Po obu stronach obiektu znajdują się dwa domki szwajcarskie, w których niegdyś zamieszkiwali: odźwierny i ogrodnik z Książa. Brama zwieńczona jest dwoma figurami lwów po jej obu stronach.
   

• Dworce kolejowe
  Na terenie miasta znajdują się dwa dworce kolejowe. Obecny (z II połowy XIX wieku), jeden z najbardziej reprezentatywnych dworców na trasie z Wrocławia w kierunku Jeleniej Góry oraz tzw. "Stary Dworzec” z I połowy XIX wieku, już nieczynny, przy którym znajdują się prawdopodobnie najstarsze zabudowania dworcowe w Polsce.